Массовые передислокации населения в связи со сдвигом на запад территории Польши после Второй мировой войны
Аннотация
В статье представлены результаты исследования массовых перемещений представителей этнических меньшинств (немцев, поляков, украинцев, евреев) в 1939-1947-х годах в контексте изменения границ Польского государства. Автор подробно рассматривает политические предпосылки, исторические этапы, организационные формы и специфические особенности серии обменов многочисленными представителями этнических и социальных групп населения между СССР, Польшей, Германией и Украиной. Этот процесс может быть охарактеризован как последовательная «демографическая хирургия», «трансплантация» живых социальных существ с испытанием их возможностей по приживанию в инородной среде. Исследование опирается на документированные свидетельства, доступные для исследователей в государственных архивах России, Украины, Польши, Германии. В нем также используются свидетельства, сохранившиеся в памяти непосредственных участников событий того времени, как лиц, принимавших решения, организаторов и пропагандистов репатриационных мероприятий, так и, главным образом, самих вынужденных переселенцев – жертв геополитики того времени, на долю которых выпало десятилетие тяжелейших испытаний как в местах принудительного выселения, так и в местах принудительного вселения.
Скачивания
Литература
Волокитина Т.В. (Ред.) (1999). Советский фактор в Восточной Европе: 1944–1953 гг.: документы, т.1: 1944–1948 гг. Москва: РОССПЭН.
Вохменцева Н.В. (2015). Поляки в Горном Алтае в 30-50-е годы ХХ века в документах и фактах. Томский журнал лингвистических и антропологических исследований, 3(9), 62-67.
Гурьянов А.Э. (1997). Польские спецпереселенцы в СССР в 1940-1941 гг. В Репрессии против поляков и польских граждан. Вып. 1 (сс. 114–136). М.: Звенья.
Жаронь П. (2002). Депортация польского населения в Сибирь (1940–1941) и репатриация на родину (1945–1949). В А. Кучиньски, П. Романов (Ред), Сибирь в истории и культуре польского народа. Конгресс поляков в России (сс. 376-384). Вроцлавский университет, центр восточных исследований; пер. с пол. Москва: НИЦ "Ладомир".
Земсков В.Н. (1990). К вопросу о репатриации советских граждан 1944–1951 гг. История СССР, 4, 26-41.
Земсков В.Н. (2005). Спецпоселенцы в СССР. 1930–1960. Москва: Наука.
Клейн-Гуссефф К. (2013). Возвращение на родину: переселение польского меньшинства из Западной Украины и «репатриация» бывших польских граждан из Центральной Азии (1944-1946). В Н.Н. Аблажей, А. Блюм (Ред.). Миграционные последствия Второй мировой войны: депортации в СССР и странах Восточной Европы: сборник научных статей. Вып. 2 (сс. 79-85). Новосибирский национальный исследовательский государственный университет. Новосибирск: Наука.
МИД (1957). Сборник действующих договоров, соглашений и конвенций, заключенных СССР с иностранными государствами. Выпуск XIV. Москва.
Полян П.М. (2001) Не по своей воле… История и география принудительных миграций в СССР. М.: ОГИ.
Сливка Ю. (Ред.). (1996-1999). Депортації. Західні землі України: кінець 30-х-початок 50-х рр. Документи, матеріали, спогади. У 3 т., т. 1 (1939-1945 рр.), т. 2 (1946-1947 рр.). Львів: Ін-т українознавства ім. І. Крип’якевича НАН України.
Тольц М.C. (2015). Автор термина «перемещенные лица»: Евгений Михайлович Кулишер (1881-1956). Демоскоп Weekly, 655-656. http://demoscope.ru/weekly/2015/0655/nauka05.php
Чевардин А. (2013). Репатриация польских граждан из Свердловской области в 1944–1946 гг. Europa Orientalis. (Studia z dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich), 4, 71-80. http://dx.doi.org/10.12775/EO.2013.005
Amar T. (2006). The making of Soviet Lviv, 1939‑1963. (PhD Dissertation). Princeton University.
Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, Państwowe Archiwum Slużby Bezpieczeństwa Ukrainy (2000). Polska i Ukraina w latach Tzydziestych-c zterdziestych XX Wieku, T. II. Przesiedlenia Polaków i Ukraińców 1944-1946. Warszawa-Kijów.
Basiński E., Adalińskiej H. (Eds.) (1974). Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich. T. VIII, styczeń 1944 grudzień 1945. Warszawa: Książka i Wiedza.
Belina Y. (1992). Ucieczka z kopalni. In Związek Sybirakow, Zarząd Głowny komisja historyczna (p. 27). Wspomnienia Sybirakow, 6. Warszawa: Pomost.
Boeckh K. (2007). Stalinismus in der Ukraine. Die Rekonstruktion des sowjetischen Systems nach dem Zweiten Weltkrieg. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Ciesielski S. (1999). Przesiedlenie ludności polskiej z kresów wschodnich do Polski 1944-1947. Warszawa: Neriton Pan.
Ciesielski S., Materski W., Paczkowski A. (2000). Represje sowieckie wobec Polakow i Obywateli polskich. Warszawa: Karta.
Czerniakiewicz J., Czerniakiewicz M. (2007). Przesiedlenia z Wchodu, 1944‑1959. Warszawa: TWP.
Dagerman S. (1980). Automne allemand. Arles: Actes Sud.
Douglas R.M. (2012). Les expulsés. Paris: Flammarion.
Frank M. (2007). Expelling the Germans: British Public Opinion and Post-1945 Population Transfer in Context. Oxford: Oxford University Press.
Gatrell P. (1999). A Whole Empire Walking. Refugees in Russia during World War I. Bloomington: Indiana University Press.
Głowacki A. (1994a). O deportacji osadników wojskowych w głąb ZSSR (w świetle materiałów NKWD). Studia, 2, 111‑143.
Głowacki A. (1994b). Ocalić i repatriować. Opieka nad ludnością polską w głę̜bi terytorium ZSRR (1943‑1946). Łodź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łodzkiego.
Głowacki A. (1998). Sowieci wobec Polakow na ziemach wschodnich II Rzeczypospolitej1939‑1941. Łodź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łodzkiego.
Gousseff C. (2003). «Kto naš, kto ne naš» Théorie et pratiques de la citoyenneté à l’égard des populations conquises. Le cas des Polonais en URSS, 1939-1946. Cahiers du monde russe, 44(2-3), 519-558. https://doi.org/10.4000/monderusse.8621
Gousseff C. (2007). Des migrations de sortie de guerre qui reconfigurent la frontière: ouverture et refermeture de l’URSS avant la Guerre froide. In S. Coeuré, S. Dullin (Ed.), Frontières du communisme. Mythologies et réalités et de la division de l’Europe de la Révolution d’Octobre au mur de Berlin (pp. 428‑442). Paris: La Découverte.
Gross J.T. (2002). Revolution from Abroad. The Soviet Conquest of Poland’s Western Ukraine and Western Belorussia. Princeton-Oxford: Princeton University Press.
Gross J.T. (2010). La peur. L’antisémitisme en Pologne après Auschwitz. Paris: Calmann-Lévy.
Gross J.T., Grudzińska-Gross (1990). W czterdziestym nas matko na Sybir zesłali. Polska a Rosja 1939‑1942. Warszawa: Res Publica.
Grynberg H. (1994). La guerre des Juifs. Paris: Balland.
Hirsch H. (1998). Die Rache der Opfer. Deutsche in polnischen Lagern 1944‑1950. Berlin: Rowohlt Berlin.
Hryciuk G. (2000). Polacy w Lwowie 1939‑1944. Życie codzienne. Warszawa: Książka i Wiedza.
Instytut Pamięci Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej (2003). Deportacje obywateli polskich z Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w 1940 roku. Warszawa -Moskwa.
Instytut Studiów Politycznych PAN. (1992). Katyń. Dokumenty ludobojstwa: dokumenty i materiały archiwalne przekazane Polsce 14 października 1992 r. Warszawa.
Jolluck K.R. (2002). Exile and Identity. Polish Women in the Soviet Union during World War II. Pittsburgh: Pittsburgh University Press.
Karski J. (2010). Mon témoignage devant le monde. Histoire d’un État clan- destin. Paris: Robert Laffont.
Kersten K. (1974). Repatriacja ludności polskiej po II wojnie światowej. Wrocław: Studium historyczne.
Kołodziej E. (1997). Sprawozdania Głównego Pełnomocnika Rządu RP do spraw Ewakuacji Ludności Polskiej z Litewskiej SSR w Wilnie z przebiegu zbiórowej repatriacji w latach 1945‑1947. Teki Archiwalne (seria nowa), 2(24),167‑172.
Kowalska E. (1998). Przeżyc aby wrocić. Polscy zesłancy lat 1940‑1941 w ZSRR i ich losy do roku 1946. Warszawa: Neriton, Instytut historii PAN.
Kozak M., Pyszkowski A., Szewczyk R. (2000). Słownik Rozwoju Regionalnego. Warszawa: Agencja Wydaw. MakPrint.
Kulischer E. (1948). Europe on the move. War and population changes, 1917‑1947. New York: Columbia University Press.
Lanckorońska K. (2002). Wspomnienia wojenne. Cracovie: Znak.
Madajczyk Cz. (1991). Niemieckie dokumenty o sytuacji Polakow pod okupacją radziecką w roku 1940. Dzieje najnowsze, XXIII (3).
Mazowiecki W. (1989). Wydarzenia 3 Maja 1946. Paris.
Morgenstern S. (1998). Le fils prodigue. Paris: Liana Levi.
Morgenstern S. (2000). Idylle en exil. Paris: Liana Levi.
Morgenstern S. (2001). Le testament du fils prodigue. Paris: Liana Levi.
Nitschke B. (2004). Wysiedlenie czy wypędzenie ? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945‑1949. Toruń: Adam Marszałek.
Osóbka-Morawski E. (1961). Papers. In Hoover Institution Library & Archives. E. Osóbka-Morawski papers, box 1. Materiały do historii Polski Ludowej (wspomnienia, uwagi, cytaty i materiał przyczynkowy. Warszawa.
Ruchniewicz M. (2000). Repatriacja ludności polskiej z ZSRR w latach 1955‑1959. Warszawa: Oficyna Wydawnistwo Volumen.
Schechtman J. (1962). Postwar Population Transfers in Europe 1945-1955. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Snyder T. (2003). The Reconstruction of Nations. Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus 1569-1999. New Haven-London: Yale University Press.
Sword K. (1996). Deportation and Exile. Poles in the Soviet Union, 1939‑1948. London: Macmillan.
Ther Ph. (1998). Deutsche und polnische Vertriebene. Gesellschaft und Vertriebenenpolitik in der SBZ/DDR und in Polen, 1945‑1956. Gottingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Thum G. (2006). Obce miasto Wrocław 1945 i potem. Wrocław: Via nova.
Vardy S.B., Tooley T.H. (Eds.) (2003). Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe. New York: Columbia University Press.
Wat A. (1989). Mon siècle. Confession d’un intellectuel européen. Paris: L’Âge d’Homme.
Weiner A. (2006). The Empires Pay a Visit: Gulag Returnees, East European Rebellions, and Soviet Frontier Politics. The Journal of Modern History, 78 (June), 333‑376.
Zawadzki P. (1990). Le 1er ou le 3 mai ? Un chassé-croisé commémoratif. In A. Brossat, S. Combe, J.-Y. Potel, J.-C. Szurek (Dirs.), À l'Est, la mémoire retrouvée (pp. 342‑364). Paris: La Decouverte.
Zayas (de) A.M. (1989). Nemesis at Potsdam. The Expulsion of the Germans from the East. Lincoln-London: University of Nebraska Press.
Związek Sybiraków, Zarząd Głowny komisja historyczna (1990-1993). Wspomnienia Sybirakow, t. 1‑9. Warszawa: Pomost.
